Endoskopia kapsułkowa - jak przebiega, jak się przygotować

Endoskopia kapsułkowa to zaawansowana technologia pozwalająca zobaczyć przewód pokarmowy od środka w bezbolesny i bezpieczny sposób. Co warto o niej wiedzieć?

Jeszcze do niedawna połknięcie miniaturowej kamery, aby zajrzeć do wnętrza ludzkiego organizmu, brzmiało jak pomysł rodem z gatunku science fiction. Na tym jednak właśnie polega endoskopia kapsułkowa. Poznaj najważniejsze informacje na temat tego nowoczesnego badania, czytając poniższy artykuł. Z tekstu dowiesz się m. in.:

• na czym polega endoskopia kapsułkowa,
• kiedy i dlaczego warto poddać się endoskopii kapsułkowej – a kiedy lepiej tego nie robić,
• jak zbudowana jest kapsułka endoskopowa,
• jakie schorzenia można zdiagnozować dzięki endoskopii kapsułkowej,
• jak się przygotować do endoskopii kapsułkowej,
• jak przebiega endoskopia kapsułkowa,
• czego nie wolno robić podczas endoskopii kapsułkowej – a także przed badaniem i po nim,
• czy można zrobić endoskopię kapsułkową zamiast kolonoskopii lub gastroskopii,
• jakie są zalety i wady endoskopii kapsułkowej.

Na czym polega endoskopia kapsułkowa

Wyraz „endoskopia” pochodzi od greckich słów „endon” i „skopeo”, które da się przetłumaczyć odpowiednio jako „wewnątrz” oraz „oglądam”. Przez wiele lat zarezerwowany był dla procedur medycznych umożliwiających zobaczenie wnętrza ciała przy pomocy specjalnych wzierników zwanych endoskopami (ich poszczególne odmiany, przeznaczone do różnych zastosowań, mają też swoje własne nazwy, jak „laryngoskop” czy „kolonoskop” – zob. „Badania endoskopowe – na czym polegają i kiedy się je wykonuje”). Termin ów, jako doskonale oddający istotę rzeczy, stosowany jest jednak obecnie również w odniesieniu do endoskopii kapsułkowej, mimo iż nie używa się w niej podobnych narzędzi.

Zamiast nich – i tu przechodzimy do drugiego członu nazwy badania – wykorzystuje się miniaturową kamerę cyfrową wyposażoną w baterię, nadajnik oraz diodę LED jako źródło światła i wraz z nimi zamkniętą w maleńkiej kapsułce. Kapsułka ta zostaje połknięta przez pacjenta i wędruje, popychana ruchami perystaltycznymi, przez jego układ pokarmowy. Po drodze wykonuje zaś tysiące, a nawet dziesiątki tysięcy zdjęć, które dzięki nadajnikowi przesyła drogą radiową do urządzenia rejestrującego zamocowanego na pasku osoby badanej. Obrazy zapisane na rzeczonym urządzeniu są następnie zgrywane na komputer i odczytywane w dedykowanym programie przez analizującego je specjalistę.

Warto wiedzieć
Pomysł obrazowania wnętrza przewodu pokarmowego przy użyciu połykanej bezprzewodowej mikrokamery zrodził się na początku lat 80. ubiegłego stulecia. Pierwsze próby wykorzystania tej technologii przeprowadzono na zwierzętach w roku 1996. Endoskopia kapsułkowa jako medyczna procedura diagnostyczna znajduje się w użyciu natomiast dopiero od początku XXI wieku.

Zalety endoskopii kapsułkowej

Jest to badanie nieinwazyjne, bezpieczne i bardzo dobrze tolerowane w ogromnej większości przypadków. Bodaj najtrudniejszym momentem – i to też tylko dla niektórych pacjentów – jest samo przełknięcie kapsułki, mającej ok. 1 cm średnicy i 2,5-3 cm długości, czyli mniej więcej tyle, ile mierzą największe tabletki dostępnych w aptece leków bądź suplementów diety. Kiedy już jednak kapsułka znajdzie się w przewodzie pokarmowym, badany jej nie czuje i może normalnie funkcjonować – powinien jedynie unikać czynności mogących spowodować oderwanie się przyklejonych do jego ciała elektrod czy uszkodzenie rejestratora lub okablowania (p. niżej).

To naprawdę drobne niedogodności w porównaniu z korzyściami, jakie niesie ze sobą endoskopia kapsułkowa. Pozwala ona bowiem zobaczyć od środka nie tylko żołądek czy jelito grube, dostępne zasadniczo w gastro- i kolonoskopii, ale również całe jelito cienkie, co z uwagi na jego długość – wynoszącą od 5 do 7 metrów – oraz liczne zakręty (tzw. pętle jelita) jeszcze stosunkowo niedawno możliwe było tylko po wykonaniu nacięć chirurgicznych lub w drodze uciążliwej i obarczonej ryzykiem powikłań enteroskopii, przeprowadzanej jednocześnie z dwóch stron: przez odbyt oraz przez przełyk.

Warto wiedzieć
Enteroskopia, czyli wziernikowanie jelita cienkiego, wymaga wprowadzenia doń oprócz endoskopu także specjalnych balonów zapobiegających jego zapętlaniu się wewnątrz ciała.

Endoskopia kapsułkowa potrafi stanowić atrakcyjną alternatywę nie tylko dla innych sposobów obrazowania jelita cienkiego (włącznie z enteroklizą, od której jest dokładniejsza – p. niżej), ale też choćby dla o wiele mniej komfortowej, a często też możliwej do przeprowadzenia jedynie w ograniczonym zakresie kolonoskopii.

Co można zobaczyć dzięki endoskopii kapsułkowej

Zdjęcia robione przez kapsułkę wędrującą po układzie pokarmowym pacjenta mają tak wysoką rozdzielczość, że da się na nich dostrzec zmiany o wielkości zaledwie 1 mm. Na podstawie ich analizy można zdiagnozować chociażby nieprawidłowości takie jak:

• choroba Leśniowskiego-Crohna – oraz zmiany zapalne o innym charakterze;
• zespoły złego wchłaniania – wraz z ich powikłaniami;
• polipy – czyli łagodne, ale mogące z czasem ulec zezłośliwieniu zmiany rozrostowe błony śluzowej;
• nowotwory;
• krwawienia;
• uszkodzenia tzw. jatrogenne – czyli powstałe jako skutek uboczny leczenia, np. radioterapii albo stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Endoskopia kapsułkowa pozwala zarówno stwierdzić anomalie, jak i dokładnie wskazać miejsce ich występowania, a także ocenić zaawansowanie procesu chorobowego lub postępy już podjętej terapii.

Jak pokazują statystyki, endoskopia kapsułkowa jest lepszą metodą diagnozowania krwawień z przewodu pokarmowego – np. wskutek owrzodzeń, nowotworów czy zmian naczyniowych – niż enteroskopia (50-67 proc. skuteczności pierwszego badania w porównaniu z 25-30 proc. w przypadku drugiego). Lepiej też sprawdza się w diagnostyce choroby Leśniowskiego-Crohna (43-71 proc. skuteczności) niż enterokliza TK, czyli tomografia komputerowa z podaniem kontrastu przez specjalną sondę wprowadzoną do jelita cienkiego (poniżej 30 proc. skuteczności).

W kontekście schorzeń jelita grubego wartość diagnostyczna endoskopii kapsułkowej jest porównywalna z wartością diagnostyczną kolonoskopii, choć akurat gdy chodzi o polipy, to endoskopia kapsułkowa jest w stanie wykryć te aż 6-milimetrowe u ok. 19 proc. pacjentów, u których w badaniu kolonoskopowym polipów w ogóle nie stwierdzono.

Wskazania do endoskopii kapsułkowej

Podstawowym wskazaniem do wykonania endoskopii kapsułkowej jest podejrzenie nieprawidłowości w obrębie jelita cienkiego, którego nie da się zobrazować dzięki szerzej dostępnym badaniom, jakimi są gastroskopia i kolonoskopia. Podejrzenie takie często natomiast można powziąć właśnie w oparciu o wyniki owych badań – gdy nie przynoszą one odpowiedzi na pytanie o przyczynę zgłaszanych przez pacjenta dolegliwości, takich jak:

• krwawienia z przewodu pokarmowego;
• przewlekłe bądź nawracające biegunki lub bóle brzucha;
• niewyjaśnione powiększenie obwodu brzucha.

Endoskopię kapsułkową przeprowadza się ponadto w następujących sytuacjach:

• gdy pacjent cierpi na niedokrwistość z niedoboru żelaza o nieznanym podłożu;
• w diagnostyce choroby trzewnej (inaczej: celiakii) – a także w celu kontroli stanu osób, które od lat się z nią zmagają (w związku z podwyższonym u nich ryzykiem rozwoju chłoniaka i innych nowotworów);
• przy podejrzeniu choroby Leśniowskiego-Crohna, uszkodzeń jatrogennych (p. wyżej), guzów czy zespołów polipowatości;
• gdy z różnych przyczyn pacjent nie może poddać się tradycyjnej gastroskopii lub kolonoskopii – np. ze względu na budowę okrężnicy lub przeciwwskazania do znieczulenia.

W zależności od wskazań stosuje się różne rodzaje kapsułek.

Kapsułka endoskopowa – co warto o niej wiedzieć

Kapsułka przeznaczona do badania jelita cienkiego mierzy 11 x 26 mm, a waży ok. 3,7 g, z czego ponad połowę stanowi masa samej baterii – urządzenie musi wszak działać nieustannie przez co najmniej 8 godzin, w którym to czasie wykonuje blisko 50 tys. zdjęć. W wariancie dla dzieci (od 10. roku życia) kapsułka jest nieco mniejsza, większa natomiast wersji dedykowanej badaniom jelita grubego i przełyku.

Jej wymiary to wówczas 11 x 31 mm, ponieważ musi ona pomieścić aż dwa obiektywy kamery, rozmieszczone po obu stronach kapsułki. Jeden skierowany jest ku tyłowi, a drugi do przodu, kąt widzenia każdego z nich zaś to aż 172°, dzięki czemu lepiej można się przyjrzeć chociażby uchyłkom jelita grubego. Zanim jednak w ogóle dotrze do tej części ciała, kapsułka wykonuje zaledwie 14 zdjęć na minutę, tak aby nie zużyć baterii zbyt wcześnie. W jelicie grubym zostaje z kolei zdalnie aktywowana do robienia od 4 do nawet 35 zdjęć na sekundę, co pozwala tworzyć nie tylko pojedyncze, nieruchome obrazy, ale też filmy z wnętrza przewodu pokarmowego (standard wyświetlania filmów kinowych czy telewizyjnych to 24 klatki na sekundę).

Najnowocześniejsze kapsułki endoskopowe umożliwiają uzyskanie podglądu w czasie rzeczywistym oraz włączanie funkcji robienia zdjęć w miejscach bardziej istotnych i wyłączanie jej tam, gdzie rejestracja obrazu nie zdaje się konieczna. Istotnie ułatwia to późniejszą analizę wyników badania, jako że znacznie sprawniej interpretuje się np. 20 tys. niż 50 tys. zdjęć.

Przeciwwskazania do endoskopii kapsułkowej

Endoskopia kapsułkowa nie wymaga skierowania, ale przed poddaniem się tej procedurze pacjent powinien odbyć konsultację lekarską. M. in. po to, by wykluczyć ewentualne przeciwwskazania, do których należą:

• zaburzenia połykania lub motoryki przewodu pokarmowego (perystaltyki);
• pęknięcia (perforacje), zwężenia i niedrożności przewodu pokarmowego;
• obecność przetoki jelitowej – czyli nieprawidłowego połączenia fragmentu jelita z inną strukturą anatomiczną;
• zaparcia;
• ostre lub popromienne zapalenia jelit;
• ciężka niedokrwistość z niedoboru żelaza;
• obecność licznych lub dużych uchyłków;
• przebyte, zwłaszcza relatywnie niedawno, operacje w obrębie jamy brzusznej;
• posiadanie wszczepionego stymulatora serca lub innego medycznego urządzenia elektronicznego – jako że komunikacja pomiędzy kapsułką a rejestratorem mogłaby wpływać na jego pracę (i odwrotnie);
• ciąża.

Niektóre z wymienionych problemów nie muszą zaliczać się do przeciwwskazań bezwzględnych, ocenia to jednak lekarz. Może przy tym wspomóc się wynikami zleconych badań dodatkowych – takich jak tomografia komputerowa jamy brzusznej albo tzw. pasaż jelitowy, czyli seria zdjęć RTG wykonanych po doustnym podaniu kontrastu – które rozwieją wątpliwości np. co do podejrzewanych zaburzeń perystaltyki czy zwężeń przewodu pokarmowego lub ich stopnia. Dokonując kwalifikacji do endoskopii kapsułkowej, specjalista udzieli również wskazówek na temat tego, jak się do niej przygotować.

Przygotowanie do endoskopii kapsułkowej

Odpowiednie przygotowanie do badania jest kluczowe dla wiarygodności jego wyników. Błona śluzowa wyściełająca drogi pokarmowe będzie bowiem o wiele lepiej widoczna, jeśli wcześniej w odpowiedni sposób się je oczyści. W związku z tym lekarz zalecić może m. in.:

• przejście na dietę półpłynną – na 3 dni przed badaniem;
• odstawienie preparatów żelaza, które barwią śluzówkę jelit – na 3 dni przed badaniem;
• odstawienie leków powlekających błonę śluzową (np. sukralfatu) – na dzień przed badaniem;
• przejście na dietę płynną – na dzień przed badaniem;
• przyjęcie przepisanego środka przeczyszczającego – na dzień przed badaniem;
• przybycie na endoskopię (podanie kapsułki) na czczo – tj. 8-12 godzin po spożyciu ostatniego posiłku.

W dniu badania wolno co najwyżej pić niegazowaną wodę, i to w niezbyt dużych ilościach. Przyjmowane na stałe leki należy zażyć nie później niż 2 godziny przed połknięciem kapsułki (bywa też, że lekarz ustala chwilowo nowy harmonogram ich stosowania).

Pacjent może ponadto zostać poproszony o powstrzymanie się od palenia na dobę przed endoskopią, jak również o nienakładanie w tym czasie żadnych balsamów czy kremów na brzuch i klatkę piersiową, a w przypadku bujnego owłosienia tych okolic – także o ich ogolenie (w promieniu 20 cm od pępka). Dzięki temu łatwiej będzie zamocować na skórze pełniące funkcję anten elektrody, które zbierają sygnał i przekazują go do urządzenia rejestrującego.

Endoskopia kapsułkowa – przebieg badania

Po przyklejeniu elektrod, uruchomieniu rejestratora i umieszczeniu go na pasku, lekarz włącza kapsułkę, a pacjent połyka ją, popijając wodą. Przez kolejne 4 godziny osoba badana nie może jeść, zażywać leków ani przyjmować innych płynów niż woda, później nie powinna zaś spożywać posiłków w formie stałej (dozwolone są zupy, przeciery itp.). Przez całe badanie – które trwa od 8 do 12 godzin – zaleca się wypijanie szklanki wody mniej więcej raz na godzinę, dzięki czemu perystaltyka przewodu pokarmowego popychająca kapsułkę naprzód nie ulegnie spowolnieniu.

Warto wiedzieć
Jeśli pacjent nie jest w stanie połknąć kapsułki, istnieje jeszcze możliwość umieszczenia jej przy użyciu endoskopu bezpośrednio w żołądku, skąd dalej już bez problemu powędruje do dwunastnicy i jelita cienkiego.

Jak wcześniej wspomniano, w trakcie endoskopii kapsułkowej można podejmować codzienne czynności, należy jednak unikać:

• palenia papierosów;
• moczenia ciała mogącego przyczynić się do odklejenia elektrod – a więc również brania prysznica albo kąpieli;
• nadmiernej aktywności fizycznej, a także schylania się i zginania;
• przebywania w pobliżu źródeł silnego pola elektromagnetycznego – czyli np. kuchenek mikrofalowych, krótkofalówek, stacji transformatorowych, wież transmisyjnych lub urządzeń takich jak koc elektryczny. Nie wolno też wchodzić do pracowni rezonansu magnetycznego (dopuszczalne jest za to korzystanie z komputera, radia, TV, telefonu czy słuchawek bezprzewodowych);
• przebywania w pobliżu innych osób poddawanych endoskopii kapsułkowej w tym samym czasie – w przeciwnym razie mogłoby dojść do przechwycenia sygnału z nie tej kapsułki co trzeba.

Po zakończeniu badania urządzenie rejestrujące oddaje się lekarzowi, aby przejrzał zapisane na nim zdjęcia i dokonał ich analizy. Wyniki endoskopii kapsułkowej są gotowe do odbioru zwykle po 2-3 dniach. Sama kapsułka, która jest jednorazowa, opuszcza natomiast organizm pacjenta wraz ze stolcem. Dopóki to nie nastąpi, nie należy poddawać się rezonansowi magnetycznemu. Wytwarzane podczas tej procedury silne pole magnetyczne mogłoby bowiem doprowadzić do gwałtownego przemieszczenia się lub rozgrzania kapsułki, tym samym grożąc uszkodzeniem znajdujących się wokół tkanek (w razie gdyby przeprowadzenie rezonansu okazało się konieczne, kapsułkę można ewentualnie zlokalizować, wykonując RTG jamy brzusznej).

Ograniczenia endoskopii kapsułkowej i jej możliwe powikłania

Powikłania po badaniu kapsułką endoskopową zdarzają się niezwykle rzadko – w zaledwie 0,75 proc. przypadków (ryzyko wrasta do ok. 1,25 proc., jeżeli pacjent cierpi na chorobę Leśniowskiego-Crohna). Chodzi tu przede wszystkim o zatrzymanie kapsułki w przewodzie pokarmowym zwężonym na skutek obecności blizn pozapalnych czy nacieków nowotworowych. Kapsułkę usuwa się wówczas podczas zabiegu endoskopowego lub chirurgicznego. Trzeba jednak zaznaczyć, że podobny zabieg i tak musiałby zostać przeprowadzony w celu poszerzenia samego zwężenia.

Znacznie częściej, bo nawet u 1/3 osób badanych metodą endoskopii kapsułkowej, pojawia się inny problem. Otóż jeśli dany pacjent ma ponadprzeciętnie długie jelita lub spowolnioną perystaltykę, bateria w kapsułce może ulec rozładowaniu, nim sama kapsułka dotrze do końca fotografowanego przez nią odcinka układu pokarmowego. Nie zostanie on więc w takiej sytuacji w pełni zdiagnozowany. Pewnym ograniczeniem jest też niemożność sterowania kapsułką i np. zatrzymania jej czy zawrócenia do miejsca, któremu diagnosta chciałby się lepiej przyjrzeć.

Endoskopia kapsułkowa nie pozwala wreszcie pobierać wycinków tkanek do badań histopatologicznych ani wykonywać drobnych zabiegów, tak jak jest to możliwe podczas gastroskopii czy kolonoskopii – nie zastąpi zatem nigdy w pełni tych badań. Na podstawie jej wyników lekarz może za to podjąć decyzję o tym, że nie trzeba ich wykonywać, oszczędzając pacjentowi niepotrzebnego dyskomfortu i stresu.