Pantomogram - na czym polega zdjęcie panoramiczne zębów

Pantomogram to bodaj najczęściej zlecane badanie z użyciem promieni rentgenowskich. Jest szybkie, bezbolesne i stosunkowo tanie, ma jednak pewne ograniczenia.

Pantomogram, RTG pantomograficzne lub ortopantomograficzne, OPG, zdjęcie panoramiczne, zdjęcie przeglądowe, panorama zębów… Pod wszystkimi tymi określeniami kryje się ta sama procedura diagnostyczna, polegająca na prześwietleniu szczęki i żuchwy przy użyciu promieniowania jonizującego, mająca zaś na celu ukazanie struktur zasadniczo niewidocznych gołym okiem. W poniższym artykule zebraliśmy najważniejsze informacje na jej temat.

Z tekstu dowiesz się m. in.:

• czy pantomogram jest bezpieczny dla zdrowia,
• kiedy nie można wykonać zdjęcia panoramicznego zębów,
• jak przebiega prześwietlenie pantomograficzne,
• jak długo czeka się na wyniki RTG przeglądowego zębów,
• jak się przygotować do pantomogramu,
• jakie nieprawidłowości diagnozuje się przy użyciu zdjęcia pantomograficznego,
• jakie są wskazania do pantomogramu,
• gdzie można zrobić pantomogram i ile to kosztuje.

Zdjęcie pantomograficzne zębów a bezpieczeństwo pacjenta

Pantomogram to badanie powszechnie zlecane przez stomatologów, ortodontów czy chirurgów szczękowych. Ze względu na użycie szkodliwego promieniowania jonizującego zgodnie z polskim prawem wykonuje się je wyłącznie na podstawie skierowania od lekarza. Pozwala to ograniczyć ekspozycję pacjenta na owo promieniowanie do sytuacji, w których znajduje ona medyczne uzasadnienie.

Warto też pamiętać, dawka promieni rentgenowskich nie jest w przypadku panoramicznego prześwietlenia zębów wysoka – zwłaszcza odkąd nowoczesne, cyfrowe aparaty RTG przeznaczone do robienia zdjęć pantomograficznych (tzw. pantomografy) wyparły tradycyjne urządzenia kliszowe. Kilkukrotnie więcej promieniowania jonizującego, występującego naturalnie w kosmosie, przyjmują choćby pasażerowie samolotu, który pokonuje trasę z Los Angeles do Nowego Jorku. Poza tym, aby dodatkowo zabezpieczyć szczególnie wrażliwe narządy wewnętrzne, podczas badania pacjent ma założone specjalne, wypełnione ołowiem osłony.

Pantomogram – przeciwwskazania

Nawet podwójną warstwę takich osłon stosuje się wówczas, gdy z ważnego powodu – np. po ciężkim urazie – prześwietleniu wszystkich zębów poddana musi być kobieta w ciąży, a korzyści z badania przewyższają potencjalne ryzyko. Promieniowanie, nawet w stosunkowo niewielkich dawkach, może bowiem zaburzyć prawidłowy rozwój płodu w łonie matki. Zasadniczo więc ciężarnym nie robi się pantomogramu, a pacjentki w wieku rozrodczym powinny zgłaszać się nań w pierwszej fazie cyklu (również podczas menstruacji, która nie stanowi tutaj żadnej przeszkody). Niweluje to ryzyko, iż w międzyczasie doszło do niepotwierdzonego jeszcze zapłodnienia.

RTG pantomograficznego nie wykonuje się też u małych dzieci, poniżej 5. roku życia. Wynika to tyleż ze względów bezpieczeństwa, co stąd, że osoba badana musi ściśle współpracować z technikiem nadzorującym przebieg procedury i stosować się do jego poleceń. Z tego powodu zdjęć OPG nie robi się także osobom dorosłym, z którymi nie da się nawiązać kontaktu (np. cierpiącym na niektóre zaburzenia psychiczne). Przeprowadzenie badania bywa ponadto niemożliwe w przypadku pacjentów:

• nieprzytomnych,
• niebędących w stanie utrzymać pionowej pozycji kręgosłupa szyjnego,
• niebędących w stanie utrzymać głowy nieruchomo przez kilkanaście sekund – np. z powodu tików nerwowych czy choroby Parkinsona.

Każde poruszenie może bowiem skutkować rozmazaniem uzyskiwanego obrazu, co rodzi konieczność powtórzenia procedury, a więc naraża pacjenta na przyjęcie dodatkowej dawki promieniowania.

Jak się robi pantomogram – przebieg badania

Aby nie doszło do powstania na prześwietleniu tzw. artefaktów ruchowych, osoba badana proszona jest o oparcie rąk, czoła i brody na przeznaczonych do tego podpórkach pantomografu, a także o zaciśnięcie zębów na specjalnym uchwycie, osłoniętym dla higieny jednorazową nakładką. Dzięki temu nie trzeba już chociażby wstrzymywać oddechu podczas badania. Tuż przed skanem należy za to zamknąć usta, przełknąć ślinę i przycisnąć język do podniebienia. Wszelkich instrukcji udziela wspomniany technik lub elektroradiolog, który zajmuje się obsługą aparatury. Czyni to z sąsiedniego pomieszczenia*, cały czas jednak pozostaje w wizualnym i głosowym kontakcie z pacjentem.

*Warto wiedzieć
Ściany pracowni RTG są wykonane z materiałów nieprzepuszczających promieniowania. Dzięki temu pozostający na zewnątrz technik nie podlega ekspozycji na to promieniowanie przez cały dzień wykonywania badań.

Specjalista ustawia sprzęt w odpowiedniej pozycji, wykorzystując do tego laserowy wskaźnik, a gdy wszystko jest gotowe, ruchoma część urządzenia, emitująca promienie rentgenowskie, wykonuje obrót wokół głowy pacjenta. Trwa to zaledwie kilkanaście sekund, cała wizyta w pracowni RTG nie zabiera zaś więcej niż kilka minut. Zdjęcie panoramiczne zębów wyświetla się natychmiast na ekranie komputera połączonego z pantomografem, można też je od razu zgrać na płytę lub inny nośnik pamięci, wydrukować bądź wysłać mailem. Interpretację wyników badania należy pozostawić lekarzowi, najlepiej temu, który owo badanie zlecił.

Uwaga
Jeżeli stomatolog, ortodonta czy chirurg potrzebuje zdjęcia pantomograficznego wraz z fachowym opisem – którego sporządzenie zabiera nieco czasu – wyniki mogą być gotowe nie od ręki, ale dopiero po paru dniach. Dłuższą chwilę trzeba poczekać też na pantomogram analogowy, w przeciwieństwie do cyfrowego wykonywany przy użyciu czułej na promieniowanie kliszy, którą trzeba wywołać w procesie chemicznym. Pantomografy kliszowe, nieco bardziej szkodliwe dla zdrowia i w dodatku mniej dokładne niż ich nowoczesne odpowiedniki, spotkać już można jednak niezmiernie rzadko.

Warto w tym miejscu zaznaczyć jeszcze, że badanie – które zazwyczaj wykonuje się na stojąco, rzadziej w pozycji siedzącej – przebiega zupełnie bezboleśnie, a tuż po jego zakończeniu można podjąć codzienne czynności, normalnie jeść, prowadzić samochód etc.

Badanie w Twojej okolicy już jutro? To możliwe!
Porównaj ceny i opinie. Znajdź najlepszą dla siebie ofertę i zarezerwuj termin.
Pokaż
Uzyskaj diagnozę i rozpocznij leczenie jak najszybciej!

Przygotowanie do pantomogramu

Do zdjęcia przeglądowego zębów nie trzeba się też wcześniej jakoś szczególnie przygotowywać, odpowiednio ubierać, być na czczo czy odstawiać leków. Należy jedynie pamiętać o przyniesieniu skierowania oraz usunąć z okolic głowy zawierające metal przedmioty, takie jak biżuteria, elementy piercingu, okulary, wyjmowane protezy lub aparaty ortodontyczne, spinki do włosów lub gumki z metalowym łączeniem. Metal uwidacznia się bowiem na pantomogramie tak wyraźnie, że mógłby przesłonić badane struktury.

Uwaga Założone na stałe implanty czy aparaty ortodontyczne nie są przeciwwskazaniem do prześwietlenia OPG. Lekarz interpretujący zdjęcie musi tylko wziąć poprawkę na ich obecność i pamiętać o wynikającym z niej ograniczeniu wartości diagnostycznej wyniku badania.

Przed przystąpieniem do procedury pacjent proszony jest ponadto o założenie kamizelki tudzież fartucha ochronnego, zabezpieczającego narządy wewnętrzne (zwłaszcza układ rozrodczy) przed promieniowaniem. Niekiedy stosuje się również specjalny kołnierz, którego zadaniem jest osłona tarczycy.

Co można zobaczyć na zdjęciu pantomograficznym

Promieniowanie przenika przez różne rodzaje tkanek w różnym stopniu. To dlatego właśnie na zdjęciu rentgenowskim zobaczyć można poszczególne struktury oraz odróżnić te zdrowe od chorych (więcej na temat tego zjawiska przeczytasz w artykule „RTG (rentgen) – na czym polega badanie”). Pantomogram ukazuje jednocześnie wszystkie zęby pacjenta (również tzw. zatrzymane, czyli te, które się nie wyrżnęły), jego szczękę, żuchwę i stawy skroniowo-żuchwowe, a także zatoki przynosowe i fragment podniebienia twardego. Doświadczony specjalista jest zaś w stanie dostrzec na prześwietleniu OPG m. in.:

• nieprawidłowości w budowie elementów kostnych jamy ustnej;
• kierunek wyrzynania zębów;
• próchnicę – w tym ubytki niewidoczne podczas zwykłego badania stomatologicznego;
• stopień mineralizacji zębów – a więc też choćby tzw. odwapnienia;
• stopień zaniku kości w chorobach przyzębia;
• dokładne położenie korzeni zębów – jak również ich ewentualne złamania;
• przebieg kanałów zębowych – i efekty leczenia kanałowego;
• torbiele i ziarniniaki (małe grudki zapalne);
• zmiany zapalne i nowotworowe;
• polipy i zapalenie zatok – niejako przy okazji, bo RTG pantomograficzne nie jest podstawowym badaniem stosowanym w diagnostyce tych schorzeń.

Na zdjęciu panoramicznym widać o wiele więcej, niż byłoby to możliwe w przypadku kilkunastu punktowych prześwietleń pojedynczych zębów (do których zrobienia potrzeba też łącznie znacznie wyższej dawki promieniowania). Pantomogram nie jest jednak najdokładniejszym z istniejących badań. Jeżeli z różnych względów zachodzi potrzeba uzyskania znacznie bardziej precyzyjnego obrazu, wykonuje się raczej tomografię komputerową zębów, szczęki i żuchwy, która pozwala przyjrzeć się skanowanym strukturom nie tylko w dwóch, lecz również w trzech wymiarach.

Czekasz na badanie w ramach NFZ?
Zobacz, gdzie można zrobić je szybciej! Porównaj ceny placówek w Twojej okolicy i poznaj opinie pacjentów. Przekonaj się, ile to tak naprawdę kosztuje.
Sprawdź terminy
Nie trać zdrowia na kolejki!
Im szybciej wdrożone leczenie, tym większe szanse na sukces!

Kiedy robi się pantomogram

Prześwietlenia OPG – podobnie jak innych badań wykorzystujących promieniowanie jonizujące – nie należy powtarzać zbyt często ani wykonywać bez wyraźnego powodu. Z drugiej strony istnieje całkiem sporo sytuacji, w których panorama zębów okazuje się niezwykle przydatna. Wskazania do pantomogramu obejmują mianowicie:

• diagnostykę próchnicy i zapaleń przyzębia – jeśli leczenie zapowiada się na skomplikowane lub jeśli pacjent dawno nie był na kontrolnym przeglądzie stomatologicznym;
• planowanie leczenia ortodontycznego;
• planowanie leczenia protetycznego – zwłaszcza o szerszym zakresie, gdy w grę wchodzą implanty czy mosty zębowe;
• ocenę efektów leczenia – szczególnie kanałowego, ale ocenić można też np. po prostu jakość wypełnień;
• planowaną ekstrakcję (usunięcie) zębów – przede wszystkim tych zatrzymanych, ale czasem również już wyrżniętych ósemek;
• kontrolę rozwoju uzębienia u dzieci – jeśli zęby dziecka zaczynają się tłoczyć, narastać na siebie lub rosną w niewłaściwym kierunku, wykrycie problemu na wczesnym etapie pozwala uniknąć powikłań (a więc podjęte leczenie jest łatwiejsze);
• przebyty uraz szczęki;
• kamicę ślinianek – to choroba polegająca na tworzeniu się charakterystycznych złogów, gdy proces wytwarzania śliny zachodzi nieprawidłowo;
• chęć wykluczenia obecności stanów zapalnych w jamie ustnej przed niektórymi zabiegami chirurgicznymi (np. przed operacją zaćmy).

Pantomogram bywa ponadto podstawowym badaniem diagnostycznym w ocenie stanu stawów skroniowo-żuchwowych.

Przyjmuje się, że zdjęcie panoramiczne zębów zachowuje swą ważność przez co najmniej 2 lata – o ile oczywiście nie zostaną przeprowadzone w tym czasie żadne ekstrakcje, leczenie ortodontyczne lub implantologiczne, a pacjent nie cierpi np. na szybko postępującą paradontozę.

Ile kosztuje zdjęcie pantomograficzne – i gdzie można je zrobić

Wykonanie pantomogramu oferują liczne pracownie RTG, a także coraz więcej gabinetów stomatologicznych. Listę takich placówek, wraz z podziałem na poszczególne miejscowości, znajdziesz pod adresem https://www.znanylekarz.pl/uslugi-zabiegi/rtg-pantomogram. Za pośrednictwem strony możesz też od razu zarezerwować dogodny termin badania, porównawszy uprzednio ceny. Te zaś zaczynają się w okolicach 20 zł i rzadko przekraczają 100 zł, nie jest to więc, jak widać, procedura bardzo kosztowna.