USG prostaty - jak przebiega, jak się przygotować

USG prostaty to badanie proste, bezpieczne i stosunkowo niedrogie. Przeczytaj, kiedy i po co się je wykonuje, a także czego można się po nim spodziewać.

Prostata, zwana inaczej sterczem lub gruczołem krokowym, to typowo męski narząd, który odpowiada za płodność – ale potrafi też przysparzać nieco problemów. Ich rozwiązanie wymaga postawienia najpierw właściwej diagnozy, w tym zaś nieocenioną rolę często odgrywa USG. Badanie jest szybkie, bezbolesne i w pełni bezpieczne dla zdrowia, mimo wszystko jednak wielu panów się go obawia. Postanowiliśmy więc przybliżyć nieco tę procedurę, przedstawiając w poniższym artykule najważniejsze informacje na jej temat.

Z tekstu dowiesz się m.in.:

• na czym mogą polegać problemy z prostatą,
• co to jest TRUS,
• kiedy wykonuje się USG stercza przez odbyt, a kiedy wystarczy je zrobić przez powłoki brzuszne,
• jakie zabiegi można przeprowadzić w ramach USG gruczołu krokowego,
• jak przebiega USG prostaty,
• jak się przygotować do USG stercza,
• ile kosztuje USG gruczołu krokowego i gdzie można je wykonać,
• czy USG prostaty boli.

Czym jest prostata

Podstawowym zadaniem gruczołu krokowego jest produkcja bardzo ważnego składnika spermy, dzięki któremu plemniki mogą przeżyć i poruszać się w drogach rodnych kobiety. Gruczoł ten, umiejscowiony między odbytem a pęcherzem moczowym, u noworodka ma wielkość ziarnka grochu. Dopiero po mniej więcej 30 latach osiąga swoje docelowe wymiary i kształt jadalnego kasztana… ale wcale nie przestaje wtedy rosnąć! Można wręcz powiedzieć, że rośnie przez całe życie mężczyzny. Z czasem więc potrafi zacząć uciskać otaczaną przez siebie cewkę moczową, co skutkuje trudnościami w oddawaniu moczu.

Schorzenia gruczołu krokowego

Niekiedy rozrost prostaty może wymknąć się spod kontroli i wówczas do czynienia mamy z nowotworem złośliwym. Drugim po raku płuc, który najczęściej uśmierca mężczyzn – mimo iż z reguły wyleczalnym, jeśli zostanie wykryty wystarczająco wcześnie. Niestety, rak stercza bardzo długo potrafi się rozwijać w ukryciu, nie powodując żadnych dolegliwości. Jeśli już one wystąpią, to zwykle przypominają objawy łagodnego przerostu prostaty, ale zdarza się, że pierwszym symptomem są dopiero bóle kości, do których ten konkretny nowotwór często daje przerzuty. Dlatego tak istotne jest poddawanie się regularnym kontrolom, omawianym przez nas szerzej w artykule „Profilaktyka raka prostaty – jakie badania robić i jak często”.

Zarówno nowotwór gruczołu krokowego, jak i jego fizjologiczny, niegroźny rozrost kojarzone są głównie z seniorami. Istnieją też jednak schorzenia prostaty dotykające panów w każdym wieku, choć na szczęście nie ma ich wiele. To przede wszystkim ostre zapalenie stercza, które daje o sobie znać bólami w podbrzuszu, gorączką i zatrzymaniem moczu, może zaś przerodzić się w zapalenie przewlekłe lub skutkować jeszcze bardziej nieprzyjemnymi powikłaniami w postaci ropnia.

Na czym polega USG prostaty

W różnicowaniu chorób gruczołu krokowego – a więc wskazywaniu konkretnych przyczyn problemu i dobieraniu na tej podstawie optymalnej formy leczenia – bardzo pomocne okazuje się badanie ultrasonograficzne, czyli skrótowo USG. Aparat służący do jego przeprowadzenia (ultrasonograf) wyposażony jest w specjalną głowicę, która emituje ultradźwięki i zbiera je, gdy powrócą odbite od wewnętrznych struktur organizmu. Poszczególne rodzaje tkanek, jak również tkanki chore i zdrowe, odbijają fale ultradźwiękowe w różny sposób, urządzenie przekłada zaś ów powracający sygnał na obraz, wyświetlany na monitorze maszyny w czasie rzeczywistym. Dzięki temu można chociażby dokonać pomiaru stercza, ocenić stan gruczołu krokowego i innych, znajdujących się w pobliżu elementów anatomicznych czy zlokalizować podejrzane zmiany (zwłaszcza w trybie USG doppler, obrazującym przepływ krwi – zazwyczaj wzmożony w gęsto i chaotycznie unaczynionych guzach złośliwych).

Badanie wykonuje się zasadniczo na dwa sposoby, którymi są:

• USG stercza przez powłoki brzuszne – pozwalające zobaczyć nie tylko prostatę, ale też drogi moczowe, jako że głowica ultrasonografu przesuwana jest po skórze podbrzusza;
• USG transrektalne – inaczej przezodbytnicze lub skrótowo TRUS (od angielskich słów „Transrectal Ultrasound”, co da się przetłumaczyć jako właśnie „ultradźwięki przez odbyt”). Zgodnie z nazwą podczas tej procedury odpowiednio wyprofilowana głowica urządzenia wprowadzana jest do odbytu, co z kolei umożliwia uzyskanie znacznie dokładniejszego obrazu samej prostaty, więc okazuje się pomocne zwłaszcza przy podejrzeniu raka.

USG prostaty 3D
Najnowocześniejszy sprzęt do ultrasonografii, wyposażony w głowicę rotacyjną skanującą cały obwód odbytu, potrafi tworzyć trójwymiarowe modele obecnych tam struktur, uwidaczniając nawet niewielkie zmiany nowotworowe czy ewentualne zajęcie pobliskich węzłów chłonnych. Tę zaawansowaną technologię wykorzystuje się nie tylko do badania prostaty, ale też do drobiazgowej oceny stanu końcowego odcinka przewodu pokarmowego, np. po operacjach proktologicznych.

Czekasz na badanie w ramach NFZ?
Zobacz, gdzie można zrobić je szybciej! Porównaj ceny placówek w Twojej okolicy i poznaj opinie pacjentów. Przekonaj się, ile to tak naprawdę kosztuje.
Sprawdź terminy
Nie trać zdrowia na kolejki!
Im szybciej wdrożone leczenie, tym większe szanse na sukces!

Wskazania do USG gruczołu krokowego

O tym, który wariant USG znajdzie zastosowanie w danym przypadku, decyduje lekarz. Dokonując wyboru, opiera się zaś na wywiadzie z pacjentem i wynikach przeprowadzonych dotychczas badań. Bo trzeba wiedzieć, że ultrasonografia gruczołu krokowego nie jest rutynową procedurą diagnostyczną, zlecaną choćby w ramach wspominanej profilaktyki raka stercza*. Stanowi natomiast cenne uzupełnienie tej ostatniej, jeśli pojawią się jakieś wątpliwości. Wśród wskazań do USG prostaty wymienić można więc:

• niepokojący lub niejednoznaczny wynik tzw. badania per rectum (inaczej: palpacyjnego, czyli dotykowego badania przez odbyt);
• podwyższone stężenie we krwi pacjenta czynnika PSA – to wytwarzane przez gruczoł krokowy białko, którego nadmierne ilości mogą oznaczać rozwijający się nowotwór (mogą, ale nie muszą – zob. „Profilaktyka raka prostaty…”),

a oprócz tego również:

• niewiadomego pochodzenia bóle podbrzusza lub krocza – zwłaszcza gdy nasilają się w pozycji siedzącej;
• problemy z oddawaniem moczu – częstsze wizyty w toalecie, również nocą, tzw. parcia naglące, uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza po oddaniu moczu, ból lub pieczenie w trakcie, opóźniony, osłabiony lub przerywany strumień moczu (w tym kontekście częściej wykonuje się badanie przez powłoki brzuszne);
• stwierdzony stan zapalny bądź łagodny rozrost stercza – USG służy wówczas do monitorowania ewentualnego rozwoju schorzenia lub postępów terapii;
• bezpłodność – ultrasonografia pomaga ustalić jej przyczyny (mogą być nimi np. nieprawidłowości w obrębie doskonale widocznych podczas TRUS pęcherzyków nasiennych i nasieniowodów, których końcowe odcinki przebiegają tuż przy prostacie).

*Jeszcze do niedawna USG stercza można było uznać za element profilaktyki w przypadku osób genetycznie predysponowanych do zapadnięcia na nowotwór gruczołu krokowego. Obecnie jednak rolę tę przejmuje rezonans magnetyczny prostaty, o którym pisaliśmy szerzej w osobnym artykule.

USG a biopsja prostaty (i inne zabiegi)

Po kontrolą USG często wykonuje się ponadto biopsję prostaty, czyli pobranie fragmentu zmienionej tkanki, aby następnie poddać go analizie mikroskopowej. To tzw. badanie histopatologiczne, dzięki któremu sprawdzić można, czy komórki wykazują cechy zezłośliwienia. Jeśli igła strzykawki służącej do przeprowadzenia biopsji nie trafi w podejrzane miejsce, wynik może okazać się fałszywie ujemny, tj. nie potwierdzić raka pomimo jego faktycznego rozwoju. Ryzyko, iż tak się stanie, jest jednak istotnie niższe, gdy lekarz widzi zarówno zmiany, jak i prowadzoną przez siebie igłę właśnie na monitorze ultrasonografu. Procedura z użyciem tej techniki nosi miano biopsji celowanej.

Fuzyjna biopsja celowana to z kolei połączenie obrazów uzyskanych w drodze TRUS i rezonansu magnetycznego – najdokładniejsze i najbardziej nowoczesne w tej chwili narzędzie stosowane w diagnostyce raka prostaty.

Możliwość precyzyjnego wskazania drogi do ognisk choroby wykorzystywana jest także podczas zabiegów takich jak:

• krioterapia – czyli miejscowe wymrażanie zmian ciekłym azotem;
• brachyterapia – czyli umieszczenie źródła promieniowania, które ma zniszczyć guz nowotworowy, wewnątrz owego guza albo tuż przy nim, co pozwala oszczędzić położone dalej tkanki;
• aspiracja torbieli i ropni gruczołu krokowego – czyli odessanie ich zawartości;
• antybiotykoterapia w formie iniekcji dosterczowej – czyli zastrzyk aplikowany przy zapaleniu prostaty, gdy z różnych względów pacjent nie może przyjąć antybiotyku doustnie.

Zabiegi te przeprowadza się transrektalnie, wyposażając głowicę ultrasonografu w odpowiednią nakładkę.

Przebieg USG stercza

Klasyczna głowica do USG przezodbytniczego ma po prostu podłużny, obły kształt i jest wąska jak palec. Przed badaniem nakłada się na nią dla higieny jednorazową osłonkę oraz smaruje żelem zmniejszającym tarcie i zarazem polepszającym przewodnictwo ultradźwięków. Pacjent może zostać poproszony o przyjęcie tzw. pozycji kolankowo-łokciowej, czyli w klęku podpartym na przedramionach, z wypiętymi pośladkami. Częściej jednak podczas USG transrektalnego leży na lewym boku, z kolanami podciągniętymi do brzucha.

Następnie głowicę wprowadza się do odbytu osoby badanej, na głębokość kilku centymetrów, i obraca, by uzyskać pełniejszy obraz. Nie jest to bolesne, ale wywołuje pewien dyskomfort – bardziej może nawet psychiczny niż fizyczny. Specjaliści przeprowadzający TRUS zdają sobie z tego sprawę i dbają o to, by ultrasonografia przebiegała jak najdelikatniej. Wszelkie niezbyt przyjemne doznania ustępują z chwilą jej zakończenia, tj. mniej więcej po 15 minutach. Podczas gdy pacjent wyciera resztki żelu i się ubiera, lekarz sporządza opis tego, co zaobserwował na monitorze ultrasonografu, czasem dołączając wydruki obrazów z urządzenia. Wynik badania w takiej formie dostępny jest od ręki, może też zostać omówiony na miejscu.

Zwykłe USG transrektalne nie jest obarczone ryzykiem powikłań, a poddawana mu osoba od razu po nim może podjąć codzienne czynności. Jeśli natomiast towarzyszy mu biopsja, tuż po badaniu – trwającym nieco dłużej i wykonywanym w znieczuleniu – pacjent powinien jeszcze przez mniej więcej pół godziny spokojnie leżeć na wypadek wystąpienia ewentualnych komplikacji. Później przez nawet miesiąc występować mogą pewne dolegliwości bólowe, może się też pojawić krew w nasieniu, moczu lub stolcu. Wyniki biopsji stercza są zaś gotowe do odbioru średnio po 2 tygodniach.

Do USG prostaty przez powłoki brzuszne pacjent kładzie się natomiast na boku lub plecach z odsłoniętym podbrzuszem, po którym lekarz wodzi nasmarowaną żelem głowicą ultrasonografu. Badanie przypomina tradycyjne USG jamy brzusznej, jest zupełnie bezbolesne i trwa tyle samo co USG transrektalne, a jego wyniki również są dostępne natychmiast.

Badanie w Twojej okolicy już jutro? To możliwe!
Porównaj ceny i opinie. Znajdź najlepszą dla siebie ofertę i zarezerwuj termin.
Pokaż
Uzyskaj diagnozę i rozpocznij leczenie jak najszybciej!

Przygotowanie do USG gruczołu krokowego

Wymaga za to bardziej skomplikowanych przygotowań, które mają na celu zwiększenie jakości obrazowania, mogą zaś obejmować:

• lekkostrawną dietę dzień przed badaniem – z wykluczeniem ciemnego pieczywa, świeżych owoców i warzyw oraz produktów wzdymających;
• stawienie się na badanie na czczo, tj. co najmniej po 6-8 godzinach od ostatniego posiłku;
• przyjęcie leków przeciw wzdęciom dzień wcześniej lub w dniu badania;
• przyjęcie łagodnych środków przeczyszczających na 24 godziny przed badaniem, jeśli zajdzie taka potrzeba – zalecenie to dotyczy zwykle osób otyłych lub przejawiających skłonności do zaparć;
• zastosowanie dostępnej w aptece wlewki doodbytniczej, aby oczyścić jelita z treści pokarmowej – o ile to konieczne;
• powstrzymanie się w dniu badania od palenia papierosów, żucia gumy oraz picia kawy, alkoholu i napojów gazowanych;
• wypełnienie pęcherza moczowego na badanie – na 1-2 godziny przed nim trzeba więc wypić 4-6 szklanek niegazowanej wody i nie oddawać moczu aż do zakończenia procedury.

Przed TRUS z kolei opróżnić należy zarówno pęcherz, jak i jelita, w czym pomaga spożywanie dzień wcześniej wyłącznie produktów lekkostrawnych. Zwykle nie ma potrzeby stosowania środków przeczyszczających czy lewatywy, aczkolwiek w pewnych przypadkach lekarz może je zlecić. Ostatni posiłek warto zjeść nie później niż 2-3 godziny przed badaniem, tak aby jego składniki nie zdążyły się przemieścić w końcowe rejony układu pokarmowego.

Uwaga: biopsja prostaty wymaga dodatkowych przygotowań, polegających m.in. na odstawieniu leków przeciwzakrzepowych, a przyjmowaniu antybiotyków.

Niezależnie zaś od tego, czy USG przeprowadzone ma zostać przez odbyt, czy przez powłoki brzuszne, dobrze jest włożyć strój umożliwiający sprawne rozebranie się do badania, a także przynieść na nie wyniki poprzednich badań prostaty, o ile były robione, w tym pomiaru stężenia PSA.

Przeciwwskazania do USG stercza

Ponieważ ultradźwięki – w przeciwieństwie chociażby do promieniowania rentgenowskiego, które uszkadza DNA komórek – są całkowicie obojętne dla zdrowia, ultrasonografia to badanie w pełni bezpieczne. Ewentualne przeciwwskazania dotyczą wyłącznie USG transrektalnego i obejmują okoliczności utrudniające lub uniemożliwiające wprowadzenie głowicy ultrasonografu do odbytu, takie jak jego:

• zwężenie,
• perforacja (tj. przerwanie ciągłości ścian),
• krwawienia,
• brak – np. po operacji resekcji odbytnicy,

a także obecność hemoroidów i innych bolesnych zaburzeń w tej okolicy. Skaza krwotoczna i zapalenie gruczołu krokowego stanowią z kolei dodatkowo przeciwwskazania do wykonania biopsji.

Gdzie można zrobić USG prostaty, ile to kosztuje i czy potrzebne jest skierowanie

Samo USG stercza z uwagi na jego bezpieczeństwo można natomiast powtarzać dowolnie często, a w dodatku nie trzeba mieć na nie skierowania. Oczywiście tylko wtedy, gdy koszt USG gruczołu krokowego ma zostać pokryty z kieszeni pacjenta, a nie np. ze środków NFZ. Zapłacić trzeba wówczas od 50 zł do ok. 150 zł*, zależnie od placówki. Dokładne ceny sprawdzisz pod adresem https://badania.znanylekarz.pl/usg/usg-gruczolu-krokowego. Porównawszy oferty, za pośrednictwem strony możesz też od razu umówić się na badanie w wybranej miejscowości.

*Podany zakres cenowy dotyczy wyłącznie USG, bez dodatkowych zabiegów przeprowadzanych pod kontrolą ultrasonografu.

Przeczytaj również: USG jąder – jak przebiega, jak się przygotować