RTG (rentgen) - na czym polega badanie

Rentgen to jedno z najszerzej stosowanych badań diagnostycznych. Przebiega szybko i bezboleśnie, jest stosunkowo tani - ale nie można go często wykonywać.

Prześwietlenie rentgenowskie - określane potocznie jako rentgen lub jeszcze krócej: RTG - to najstarsze badanie obrazowe, jakie zna medycyna. Od czasu jego wynalezienia na przełomie XIX i XX wieku pojawiły się inne, jednak rentgen nie tylko nie odszedł do lamusa, ale nadal należy do najczęściej stosowanych procedur diagnostycznych. Poniżej zebraliśmy najważniejsze informacje na temat tego badania.

Z tekstu dowiesz się m. in.:

• jak działa rentgen,
• ile kosztuje badanie RTG - i gdzie można je zrobić,
• po co się robi badanie rentgenowskie,
• czy rentgen jest groźny dla zdrowia,
• kiedy nie należy robić badania RTG,
• na czym polega rentgen z kontrastem,
• jak się przygotować do badania RTG,
• czy na rentgen trzeba mieć skierowanie,
• jak przebiega badanie RTG - krok po kroku,
• jak długo czeka się na wyniki badania RTG.

Słowo „rentgen” pochodzi od nazwiska niemieckiego naukowca Wilhelma Röntgena, który w 1895 r. jako pierwszy opisał nowo odkryty rodzaj promieniowania elektromagnetycznego (używanego do prześwietleń), a kilka lat później otrzymał za to pierwszą w historii Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki. Sam badacz zaproponował dla owego promieniowania nazwę „promieniowanie X”, popularną do dziś przede wszystkim w krajach anglosaskich. W Polsce natomiast przyjęło się raczej mówić: „promieniowanie rentgenowskie”.

Rentgen - zasada działania

Mianem lampy rentgenowskiej określa się z kolei urządzenie emitujące wiązkę promieni X, którą można skierować na wybrany obiekt. Jeśli po jego drugiej stronie znajduje się płaszczyzna wykonana z odpowiedniego materiału - np. specjalna klisza, płytka lub matryca przekazująca dane do komputera - kształt tego obiektu zostanie na niej odwzorowany w postaci dwuwymiarowego obrazu. Trochę tak, jakby utrwaleniu ulegał cień danego przedmiotu.

To zresztą o tyle dobra analogia, że cień może być mniej lub bardziej wyraźny, w zależności od tego, co go rzuca. Cień człowieka chociażby będzie ciemniejszy niż cień trzymanej przezeń szklanki. Podobnie promieniowanie rentgenowskie przechodzi przez różnego typu struktury z różną intensywnością. Np. kość przepuszcza je znacznie słabiej niż tkanka miękka - dlatego na zdjęciach rentgenowskich ta pierwsza jest bardzo jasna, a druga ciemniejsza. I właśnie to zjawisko jest tak ważne z punktu widzenia medycyny: pozwala bowiem zobaczyć elementy znajdujące się wewnątrz żywego organizmu.

Gdzie można zrobić RTG - i ile to kosztuje

Współcześnie rentgen należy do najpowszechniej wykonywanych badań, a dostęp do tej technologii ma wiele placówek medycznych i diagnostycznych. Ich listę, z podziałem na poszczególne miejscowości, znajdziesz pod adresem RTG. Można tam też od razu umówić się na wizytę, porównawszy uprzednio ceny. Te ostatnie potrafią zaś mocno się różnić, w zależności nie tylko od konkretnej placówki, ale też od części ciała, która ma zostać zbadana. Przykładowo:

• za RTG mostka trzeba zapłacić średnio od 20 zł do 130 zł,
• RTG jamy brzusznej - 20-150 zł,
• RTG klatki piersiowej - 15-170 zł
• RTG odcinka szyjnego kręgosłupa - 15-160 zł
• RTG odcinka lędźwiowego kręgosłupa - 20-90 zł,
• RTG całego kręgosłupa - 40-170 zł,
• RTG czaszki, RTG stawu skokowego - 20-100 zł,
• RTG zęba - 10-30 zł,
• RTG dłoni - 20-80 zł,
• RTG stopy - 15-140 zł,
• RTG zatok, RTG żuchwy, RTG nadgarstka, RTG pięty, RTG stawów biodrowych - 15-100 zł,
• RTG stawu kolanowego - 20-120 zł,
• RTG rzepki - 20-130 zł,
• RTG palca ręki - 50-90 zł,
• RTG mammografia - 30-150 zł.

Jak widać, nie są to zaporowe kwoty. Stosunkowo niska cena badania, jego przydatność oraz duża dostępność nie powinny jednak stanowić przesłanek do tego, by regularnie się mu poddawać.

Czekasz na badanie w ramach NFZ?
Zobacz, gdzie można zrobić je szybciej! Porównaj ceny placówek w Twojej okolicy i poznaj opinie pacjentów. Przekonaj się, ile to tak naprawdę kosztuje.
Sprawdź terminy: RTG
Nie trać zdrowia na kolejki!
Im szybciej wdrożone leczenie, tym większe szanse na sukces!

Czy badanie RTG jest bezpieczne

Promieniowanie rentgenowskie jest bowiem promieniowaniem jonizującym, które może uszkadzać DNA komórek, prowadząc m. in. do:

• przedwczesnego starzenia się,
• bezpłodności,
• anemii,
• zaburzeń układu odpornościowego,
• nowotworów,
• mutacji genetycznych.

Ryzyko jest tym większe, im większa dawka promieniowania, przy czym chodzi tu o tzw. dawkę skumulowaną, czyli przyjętą łącznie w ciągu całego życia - i to nie tylko w związku z badaniami RTG, ale też w wyniku ekspozycji na promieniowanie kosmiczne czy emitowane przez niektóre sprzęty codziennego użytku.

W miarę możliwości należy więc unikać dodatkowego kontaktu ze szkodliwym promieniowaniem. Jest ono szczególnie niebezpieczne dla rozwijającego się płodu, u którego mogłoby wywołać różnego rodzaju deformacje czy wady, dlatego też zasadniczym przeciwwskazaniem do wykonania RTG jest ciąża, szczególnie w pierwszym trymestrze. Później, w wyjątkowych przypadkach poważnego zagrożenia lub zdrowia przyszłej matki, lekarz może podjąć decyzję o prześwietleniu z zachowaniem szczególnych środków ostrożności - dzieje się to jednak niezwykle rzadko, gdy spodziewane korzyści istotnie przewyższają potencjalne ryzyko.

Taka myśl przyświecać powinna zresztą każdemu, kto wypisuje skierowanie na rentgen, niezależnie od płci, wieku i stanu zdrowia pacjenta. Wobec opisanych wyżej zagrożeń skierowanie jest zaś niezbędne, nawet jeśli zamierzasz poddać się badaniu w prywatnej placówce - wynika to również z obowiązujących przepisów (ustawa Prawo atomowe z 29 listopada 2000 r., art. 33a ust. 4). Z drugiej strony należy pamiętać, że do pojedynczego prześwietlenia wykorzystuje się bardzo małe ilości szkodliwych promieni X, tak więc nie trzeba się go obawiać, jeśli istnieje naprawdę dobry powód, ażeby je wykonać.

Przeczytaj: Skierowanie na tomografię, rezonans, RTG, USG

Kiedy wykonuje się badanie RTG

Wskazań do przeprowadzenia badania RTG natomiast istnieje całkiem sporo. Rentgen stosuje się m. in. w celu prawidłowego rozpoznania lub wykluczenia choroby, oceny jej przebiegu i postępów leczenia, a także do monitorowania stanu płuc u palaczy i osób z uwagi na wykonywany zawód zagrożonych pylicą (w ich przypadku rentgen klatki piersiowej zaleca się powtarzać nawet raz do roku).

Jak już wspomniano, w badaniu RTG bardzo dobrze uwidaczniają się kości, dlatego jest to nieodzowne narzędzie diagnostyczne w urazach i schorzeniach układu ruchowego, takich jak zwichnięcia, pęknięcia, złamania, wady postawy, osteoporoza, stany zapalne i bólowe oraz dolegliwości reumatyczne. Bez prześwietleń rentgenowskich trudno też byłoby sobie wyobrazić współczesną ortodoncję czy stomatologię (wykonuje się je chociażby przed ekstrakcją zęba i w leczeniu kanałowym).

Rentgen pomaga ponadto wykryć zmiany nowotworowe i zwyrodnieniowe rozmaitych narządów wewnętrznych. Szczególnie przydatny okazuje się w rozpoznaniu gruźlicy, odmy, zapalenia płuc czy problemów z zatokami, jak również przy podejrzeniu perforacji lub niedrożności przewodu pokarmowego, guzach i wrzodach żołądka oraz problemach z nerkami.

Badanie w Twojej okolicy już jutro? To możliwe!
Porównaj ceny i opinie. Znajdź najlepszą dla siebie ofertę i zarezerwuj termin.
Pokaż: RTG
Uzyskaj diagnozę i rozpocznij leczenie jak najszybciej!

Rentgen - jak się przygotować

Oprócz ciąży i bardzo młodego wieku nie ma właściwie żadnych przeciwwskazań do wykonania RTG, badanie nie wymaga też zasadniczo wcześniejszych przygotowań. Wyjątek stanowią prześwietlenia obejmujące jamę brzuszną, miednicę i dolny odcinek kręgosłupa, a także tzw. rentgen z kontrastem, kiedy to pacjentowi podaje się specjalną substancję poprawiającą widoczność obrazowanych struktur.

W pierwszych dwóch sytuacjach dzień przed badaniem należy stosować lekkostrawną dietę, powstrzymując się od spożycia produktów bogatych w błonnik, napojów gazowanych i produktów mlecznych, a ostatni posiłek zjeść najpóźniej 6 godzin przed prześwietleniem. 24 godziny wcześniej trzeba zaś przyjąć dostępny bez recepty środek przeczyszczający oraz preparat na wzdęcia. Wszystko to ma na celu pozbycie się zalegających w układzie pokarmowym gazów, które mogłyby zaburzać obraz uzyskany w badaniu.

RTG z kontrastem

Rentgen z kontrastem wymaga z kolei upewnienia się, że nerki pacjenta funkcjonują na tyle prawidłowo, by poradzić sobie ze środkiem kontrastowym (inaczej: cieniującym), który po dożylnym podaniu usuwany jest z organizmu pacjenta wraz z moczem. Konieczne jest więc wcześniejsze oznaczenie poziomu kreatyniny we krwi - do tygodnia przed badaniem u osób z niewydolnością nerek i do 3 tygodni w przypadku osób, u których takiego schorzenia się nie podejrzewa.

Niekiedy oznacza się także współczynnik tzw. przesączania kłębuszkowego (GFR, na podstawie próbki krwi i dobowej zbiórki moczu). Dotyczy to zwłaszcza cukrzyków przyjmujących metforminę, jako że konieczne może okazać się odstawienie tego leku na łącznie cztery doby: dwie przed rentgenem oraz dwie po nim. Lekarz wystawiający skierowanie może ponadto zlecić wykonanie innych, dodatkowych badań.

Przykładem RTG kontrastowego jest urografia, czyli prześwietlenie nerek i układu moczowego. Bezpośrednio przed nim należy opróżnić pęcherz, a tuż po jego zakończeniu – wypić duże ilości wody, aby jak najszybciej wypłukać środek cieniujący z organizmu. W tym celu pacjent powinien przyjmować też co najmniej 2 litry płynów na dobę w kolejnych dniach po badaniu. Kobiety karmiące piersią nie mogą ponadto przez 24 godziny od podania kontrastu karmić, a ściągnięty w tym czasie pokarm należy wylać.

Przeczytaj: Badania laboratoryjne przed podaniem kontrastu

Niezbędne dokumenty

Niezależnie od tego, czy prześwietlenie wymaga zastosowania substancji kontrastowej albo czy obejmuje wspomniane okolice jamy brzusznej, w dniu badania można zażyć stale przyjmowane leki (z wyjątkiem metforminy) o zwykłej porze. Nie trzeba też się ubierać w jakiś szczególny sposób. Należy natomiast zabrać ze sobą:

• dowód osobisty lub inny dokument potwierdzający tożsamość,
• skierowanie na rentgen,
• książeczkę zdrowia dziecka - w przypadku pacjentów niepełnoletnich (którzy powinni stawić się na badanie w towarzystwie rodziców lub opiekunów prawnych),
• aktualny wynik badania kreatyniny i ewentualnie współczynnika GFR - jeśli ma zostać podany kontrast,
• wyniki poprzednich badań, wypisy ze szpitala itp. - dodatkowa dokumentacja medyczna ułatwi interpretację wyników mającego nastąpić prześwietlenia.

Na to ostatnie należy też wyrazić pisemną zgodę, podpisać oświadczenie o tym, że nie jest się w ciąży, a także wypełnić krótką ankietę na temat stanu zdrowia (pojawia się w niej m. in. pytanie o uczulenie na środki kontrastowe). Wszystkie formularze otrzymuje się na miejscu tuż przed samym badaniem.

RTG - przebieg

Kiedy już formalnościom stanie się zadość, pacjent poproszony zostanie o zdjęcie ubrania z części ciała, która ma zostać prześwietlona, oraz założenie specjalnego fartucha zrobionego z kauczuku i kompozytów zawierających ołów. Fartuch ten chroni przed promieniowaniem narządy wewnętrzne, w szczególności układ rozrodczy. Elementy metalowe, takie jak spinki, zegarek czy biżuteria, mogą zaburzać uzyskany obraz, dlatego trzeba je usunąć z badanego obszaru.

Od tego, o jaki konkretnie obszar chodzi, zależy przyjmowana następnie przez pacjenta pozycja - stojąca, siedząca lub leżąca. Być może trzeba będzie ją zmienić, aby wykonać zdjęcie rentgenowskie również pod innym kątem. Wszelkich wskazówek udzieli technik radiolog, który nadzoruje przebieg badania, znajdując się w oddzielnym pomieszczeniu. Poprosi on też w wybranym momencie o wstrzymanie oddechu, jako że każde poruszenie może skutkować rozmyciem obrazu, obniżając tym samym jego wartość diagnostyczną.

Na koniec całej procedury - która jest całkowicie bezbolesna i trwa zwykle zaledwie kilka minut - technik sprawdza, czy jakość zdjęć jest odpowiednio wysoka, czy też należy je zrobić ponownie. Jeżeli nie ma takiej potrzeby, pacjent może się ubrać.

Badanie z kontrastem

RTG z kontrastem różni się od standardowego tym, że na początku osobie badanej zakłada się wenflon, przez który po pierwszym prześwietleniu podaje się środek cieniujący. Może to spowodować odczuwanie ciepła i metalicznego smaku w ustach. Kiedy po 5-10 minutach kontrast dostanie się do nerek, wykonane zostaje kolejne zdjęcie rentgenowskie (lub kilka, w zależności od wskazań).

Uwaga: kontrast może wywołać groźną dla zdrowia reakcję alergiczną. Jeśli w trakcie badania pacjent odczuwa jakiekolwiek niepokojące objawy, powinien natychmiast to zgłosić. Na wszelki wypadek należy też pozostać na terenie placówki medycznej przez mniej więcej pół godziny od podania środka cieniującego, aby upewnić się, że wszystko jest w porządku.

RTG - po badaniu

Wyniki prześwietlenia w postaci obrazów zapisanych na płycie CD powinny być dostępne natychmiast po badaniu, nieco dłużej czeka się jednak na ich opis. W niektórych placówkach jest on dosyłany elektronicznie po kilku dniach, w innych po tym czasie dopiero odebrać można komplet wyników, tj. zdjęcia rentgenowskie wraz z ich opisem.

Jeśli RTG nie wymagało podania kontrastu, tuż po nim pacjent może wrócić do swych codziennych zajęć: normalnie jeść, prowadzić samochód itp. Przez kilka dni warto natomiast obserwować organizm i skonsultować się z lekarzem, jeśli wystąpią w tym czasie objawy takie jak osłabienie, zmęczenie czy senność o nieznanej przyczynie. Mogą być to bardzo rzadkie skutki nieprawidłowo przeprowadzonego napromieniowania, które należy zgłosić, aby możliwie szybko podjąć odpowiednie środki zaradcze.