Tomografia komputerowa - na czym polega badanie

Tomografia komputerowa pozwala w krótkim czasie precyzyjnie ocenić stan struktur wewnętrznych organizmu. M. in. z tego właśnie względu jest tak popularna.

Tomografia komputerowa, zwana skrótowo TK lub CT (od angielskich słów „computed tomography”), to badanie obrazowe wykorzystujące tę samą technologię co zdjęcia rentgenowskie, jednak o wiele bardziej zaawansowane. Znajduje zastosowanie w przeróżnych sytuacjach - ale ma też pewne ograniczenia. W poniższym artykule zebraliśmy najważniejsze informacje na ten temat.

Z tekstu dowiesz się m. in.:

• jak wygląda urządzenie do tomografii – i w jaki sposób działa,
• co można zbadać dzięki tomografii komputerowej,
• czy tomografia komputerowa jest bezpieczna,
• kiedy nie należy robić tomografii komputerowej,
• jak się przygotować do tomografii komputerowej,
• jak przebiega tomografia komputerowa – i jak długo trwa,
• czy tomografia boli,
• ile kosztuje tomografia komputerowa – i od czego to zależy,
• gdzie można zrobić tomografię komputerową,
• jak długo czeka się na wyniki tomografii komputerowej.

Jak działa tomograf

Urządzenie do tomografii komputerowej - czyli po prostu tomograf - składa się zasadniczo z dwóch elementów: ruchomego stołu, na którym leży pacjent, oraz maszyny „właściwej”, do której stół ten jest wsuwany. Owa przypominająca masywny okrąg maszyna to nowoczesny aparat rentgenowski wykonujący serię zdjęć RTG danej części ciała z różnych jej stron i pod różnymi kątami. Uzyskane w ten sposób liczne przekroje wybranych struktur anatomicznych nakładane są następnie na siebie przez specjalistyczne oprogramowanie, w efekcie czego powstają dwu- i trójwymiarowe obrazy owych struktur (stąd właśnie przymiotnik „komputerowa” w nazwie badania).

Tomografia komputerowa - możliwe zastosowania

Najlepszy sprzęt odwzorowuje je z dokładnością do 1 mm, ale nawet nieco mniej zaawansowane urządzenia są wystarczająco precyzyjne, by:

• skutecznie wykryć ewentualne nieprawidłowości - w tym zmiany nowotworowe (i przerzuty) oraz wady rozwojowe u dzieci,
• lepiej zorientować się w budowie i położeniu narządów czy guzów, które mają być operowane,
• monitorować postępy leczenia i stan pacjenta po operacji;
• dokonać pod kontrolą TK biopsji lub nakłucia i drenażu ropnia,
• ocenić rozległość urazów wewnętrznych po wypadku - w przypadku cięższych obrażeń przeprowadzić można tzw. trauma scan, czyli jednoczesną tomografię głowy, klatki piersiowej, brzucha, miednicy i kręgosłupa, co pozwala na szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Zazwyczaj jednak TK dotyczy jednej, bardzo konkretnej części ciała. W ofercie placówek diagnostycznych znajdziemy chociażby badania takie jak:

• tomografia gardła,
• tomografia angio tętnic szyjnych,
• tomografia angio naczyń mózgowia,
• tomografia krtani,
• tomografia oczodołów,
• tomografia przysadki mózgowej,
• tomografia stawów żuchwowo-skroniowych,
• tomografia twarzoczaszki,
• tomografia zatok,
• tomografia kości,
• tomografia ramienia,
• tomografia stawu skokowego,
• tomografia stawów biodrowych,
• tomografia kręgosłupa szyjnego,
• tomografia kręgosłupa piersiowego,
• tomografia kręgosłupa lędźwiowego,
• tomografia naczyń wieńcowych,
• tomografia nerek,
• tomografia serca,
• tomografia wątroby,
• tomografia tkanek miękkich.

To, jaki dokładnie obszar ma zostać zbadany, zależy natomiast oczywiście od podejrzewanego lub już zdiagnozowanego problemu. Przykładowe wskazania do przeprowadzenia TK w poszczególnych rejonach ciała prezentuje poniższa tabela.

Czekasz na badanie w ramach NFZ?
Zobacz, gdzie można zrobić je szybciej! Porównaj ceny placówek w Twojej okolicy i poznaj opinie pacjentów. Przekonaj się, ile to tak naprawdę kosztuje.
Sprawdź terminy: Tomografia komputerowa
Nie trać zdrowia na kolejki!
Im szybciej wdrożone leczenie, tym większe szanse na sukces!

Czy tomografia komputerowa jest bezpieczna

To oczywiście nie wszystko. Tomografia przydaje się w bardzo wielu przeróżnych sytuacjach - badaniem pierwszego wyboru jest jednak stosunkowo rzadko (np. przy podejrzeniu obrażeń wewnętrznych po wypadku). Jak już bowiem wspomniano, polega na wykonaniu serii zdjęć rentgenowskich, wykorzystuje więc szkodliwe dla DNA komórek promieniowanie jonizujące. Jego dawka podczas jednej sesji może wynieść od 2 do 8 mSV (milisiwertów). To stosunkowo niewiele, zważywszy na fakt, że w ciągu całego życia przeciętny człowiek wyeksponowany jest na średnio 170 mSv promieniowania kosmicznego i pochodzącego z urządzeń codziennego użytku - ale znacznie więcej niż choćby w RTG klatki piersiowej, które naraża na przyjęcie zaledwie 0,02 mSv.

Współcześnie w tomografii stosuje się tzw. zasadę ALARA. To skrót od „As Low As Reasonably Achievable”, co można przetłumaczyć z angielskiego jako: „tak niska [dawka], jak to w ramach rozsądku możliwe”. Innymi słowy, nie napromieniowuje się pacjenta bardziej, niż jest to konieczne, aby uzyskać wystarczająco wyraźny obraz. Pojedyncze badanie nie stanowi więc bardzo dużego zagrożenia dla zdrowia i nie warto z niego rezygnować, gdy pojawi się rzeczywiste wskazanie do jego wykonania (jak np. właśnie rozległe urazy albo niejasne wyniki innych, mniej inwazyjnych badań). Nie należy go też jednak z drugiej strony powtarzać zbyt często.

O tym, czy istnieje wyraźna potrzeba przeprowadzenia tomografii, zawsze decyduje lekarz - potrzebne jest skierowanie. Przed badaniem pacjent musi ponadto wyrazić na nie pisemną zgodę, a kobiety w wieku rozrodczym dodatkowo oświadczyć, że nie są w ciąży, jako że promieniowanie jonizujące najbardziej niekorzystny wpływ ma na rozwijający się płód (istotnie zwiększa ryzyko późniejszego wystąpienia u dziecka wad wrodzonych).

Uwaga: o ile tomografię komputerową można wykonać teoretycznie w dowolnym momencie - w tym podczas menstruacji - o tyle zaleca się jej przeprowadzenie do 10. dnia cyklu miesiączkowego, aby wykluczyć bardzo wczesną, nierozpoznaną jeszcze ciążę.

Przeczytaj: Skierowanie na tomografię, rezonans, RTG, USG

Tomografia komputerowa - przeciwwskazania

Ciąża jest więc jednym z głównych przeciwwskazań, jeśli chodzi o tomografię. Badanie to wykonuje się tylko w bardzo rzadkich przypadkach zagrożenia życia lub zdrowia przyszłej matki, i to wyłącznie przy zastosowaniu dodatkowych środków ochrony. Do przeprowadzenia TK u małych dzieci, których organizm wciąż jeszcze się kształtuje i w związku z tym wykazuje większą podatność na szkodliwe skutki promieniowania, potrzebna jest zgoda rodziców (i oczywiście dobry powód). Trzecią grupą szczególnie narażoną są osoby starsze.

Z uwagi na to, że wnętrze tomografu nie jest zbyt przestronne, pewnym przeciwwskazaniem może być klaustrofobia, czyli lęk przed niedużymi, zamkniętymi pomieszczeniami. W takiej sytuacji rozwiązaniem często jednak okazuje się zastosowanie środków uspokajających lub nawet narkozy.

Tomografia z kontrastem

Istnieje też kilka przeciwwskazań dotyczących przede wszystkim tzw. tomografii z kontrastem, kiedy to pacjentowi podaje się specjalną substancję dodatkowo zwiększającą czytelność uzyskanych w badaniu obrazów. Owe przeciwwskazania to:

• stwierdzona alergia na środek kontrastowy (inaczej cieniujący),
• astma - jako że środek ów może wywołać reakcję alergiczną, przejawiającą się m. in. dusznościami,
• problemy z krążeniem, skłonność do krwawień,
• niewydolność nerek - bo kontrast najczęściej jest usuwany z organizmu wraz z moczem,
• cukrzyca - jeśli w jej leczeniu stosuje się metforminę, a środek cieniujący ma zawierać jod, może zajść konieczność tymczasowego odstawienia leku,
• aktywna infekcja,
• przebyte niedawno badanie diagnostyczne z wykorzystaniem środka kontrastowego zawierającego bar,
• choroby tarczycy - kontrast można zastosować wyłącznie przy prawidłowych parametrach TSH, fT3 i fT4.

Warto zaznaczyć, że nie są to przeciwwskazania bezwzględne i lekarz, biorąc pod uwagę ogólny stan pacjenta, może w powyższych sytuacjach zdecydować o przeprowadzeniu tomografii przy zachowaniu szczególnych środków ostrożności. Zawsze jednak musi być poinformowany o wszystkich okolicznościach stojących potencjalnie na przeszkodzie do zrobienia badania.

Przeczytaj: Tomografia komputerowa z kontrastem - na czym polega, jak się przygotować

Jak się przygotować do tomografii komputerowej

Dla bezpieczeństwa, skuteczności i sprawnego przebiegu tomografii kluczowe jest odpowiednie przygotowanie się do niej. Jeśli ma zostać podany kontrast, trzeba chociażby poddać się wcześniej badaniom laboratoryjnym. Chodzi przede wszystkim o:

• oznaczenie poziomu kreatyniny we krwi - wskazującego na ewentualne problemy z nerkami; wyniki uznaje się za ważne przez tydzień w przypadku osób z zaburzeniami czynności nerek lub przez 21 dni w przypadku osób, u których takich zaburzeń się nie podejrzewa;
• oznaczenie wskaźnika GFR na podstawie próbki krwi i dobowej zbiórki moczu - wraz z wynikiem badania kreatyniny u cukrzyków przyjmujących metforminę wynik GFR wskazuje na ewentualną konieczność odstawienia leku na 48 godzin przed tomografią z kontrastem i drugie tyle po niej (pacjent powinien w tym czasie regularnie mierzyć poziom glukozy i pozostawać w kontakcie ze swoim diabetologiem);
• oznaczenie stężenia TSH, fT3 i fT4 we krwi - u pacjentów cierpiących na schorzenia tarczycy.

Wyniki należy przynieść ze sobą na badanie. W wyjątkowych przypadkach wymagane jest też niekiedy zezwolenie nefrologa, endokrynologa lub diabetologa na wykonanie tomografii z kontrastem u osób pozostających pod opieką któregoś z tych specjalistów (np. czasem rzeczoną metforminę trzeba odstawić niezależnie od poziomu GFR).

Przeczytaj: Badania laboratoryjne przed podaniem kontrastu

Potrzebne dokumenty

Niezależnie natomiast od tego, czy środek cieniujący ma zostać podany, czy nie, w placówce wykonującej tomografię w dniu badania trzeba przedstawić:

• skierowanie lekarskie,
• dokument tożsamości,
• książeczkę zdrowia dziecka - w przypadku pacjentów niepełnoletnich,
• dowód sprawowania opieki nad pacjentem niepełnoletnim - który musi stawić się na badanie w towarzystwie rodzica lub prawnego opiekuna,
• wyniki innych badań obrazowych (np. poprzedniej tomografii, USG, RTG), jeśli badania były takie wcześniej robione - jest to nie tyle konieczne, ile niezwykle przydatne w prawidłowym zinterpretowaniu wyników tomografii, podobnie jak wyniki niedawnych badań laboratoryjnych czy wypisy ze szpitala.

Na tomografię komputerową należy przyjść ponadto z wynoszącym co najmniej 15 minut wyprzedzeniem, aby wypełnić ankietę na temat stanu zdrowia i wyrazić pisemną zgodę na badanie. Lekarz musi też mieć czas na podjęcie decyzji o jego przeprowadzeniu, na podstawie dostępnych informacji.

Uwaga: jeżeli kontrast ma być podany doustnie, trzeba się stawić na 2 godziny przed planowaną tomografią. Wcześniejszego zjawienia się wymaga też podanie środka cieniującego dopochwowo lub doodbytniczo. Szczegółowych instrukcji każdorazowo udziela personel konkretnej placówki medycznej.

Czy trzeba być na czczo

Ostatni posiłek należy spożyć najpóźniej na 6 godzin przed tomografią z kontrastem, a 3-4 godziny przed badaniem zaprzestać przyjmowania napojów. Nie dotyczy to niewielkich ilości wody do popicia leków, które - z wyjątkiem wspomnianej metforminy - można przyjąć o stałe porze. O wypicie wody na pół godziny przed tomografią mogą ponadto zostać poproszone osoby, u których ma zostać wykonane badanie jamy brzusznej czy TK miednicy mniejszej. Czasem tomografia przewodu pokarmowego może wymagać ponadto zrobienia lewatywy na dzień przed badaniem (przy tzw. wirtualnej kolonoskopii) lub przyjęcia preparatów hamujących perystaltykę jelit.

Pacjenci mający przyjąć środki uspokajające powinni powstrzymać się od picia tak długo jak od jedzenia, czyli przez co najmniej 6 godzin. Z drugiej strony zaleca się, aby ostatnia porcja wody przed badaniem - koniecznie niegazowanej - była dość spora (nawet 1,5 litra), jako że organizm musi być odpowiednio nawodniony. Jest to szczególnie ważne w przypadku tomografii z kontrastem, kiedy to w ciągu poprzedzających ją 2 dni należy przyjmować minimum 2 litry płynów na dobę. W razie wątpliwości o indywidualne wskazania w tej sprawie należy zapytać specjalistę.

Jak się ubrać

Do tomografii komputerowej nie trzeba się rozbierać (w niektórych placówkach pacjent może być najwyżej poproszony o przebranie się w szpitalny szlafrok). W dniu badania warto jednak włożyć strój pozbawiony metalowych elementów, takich jak guziki, zatrzaski suwaki czy sprzączki - mogłyby bowiem zaburzać uzyskanie precyzyjnych wyników. Z tego samego względu do tomografii należy zdjąć okulary, zegarek, spinki do włosów, biżuterię czy aparat słuchowy.

Badanie w Twojej okolicy już jutro? To możliwe!
Porównaj ceny i opinie. Znajdź najlepszą dla siebie ofertę i zarezerwuj termin.
Pokaż: Tomografia komputerowa
Uzyskaj diagnozę i rozpocznij leczenie jak najszybciej!

Tomografia komputerowa - przebieg badania

W przypadku podania kontrastu dożylnie zakłada się natomiast wenflon. Przygotowany do badania pacjent kładzie się na stole tomografu i przyjmuje wskazaną pozycję, zwykle leżącą, na plecach, brzuchu lub na boku. Czasem dodatkowo umieszcza głowę na specjalnej unieruchamiającej poduszce. Podobnie bowiem jak przy klasycznym rentgenie, poruszenie ciała mogłoby spowodować zniekształcenie obrazu. W związku z tym pacjent co jakiś czas może być proszony także o wstrzymanie oddechu - w momencie zaświecenia się lampek kontrolnych lub na polecenie głosowe osoby nadzorującej badanie. Osoba ta przebywa w innym pomieszczeniu, jednak cały czas ma kontakt z pacjentem za pośrednictwem interkomu, można więc - i należy! - zgłaszać jej też wszelkie możliwe nieprawidłowości (p. niżej).

Podczas gdy pacjent leży nieruchomo, poruszają się elementy tomografu: stół wsuwa się do korpusu maszyny, a obecne w niej lampy rentgenowskie i detektory obracają się wokół, aby wykonać serię prześwietleń. Mogą temu towarzyszyć dźwięki takie jak mechaniczne brzęczenie lub warkot.

Tomografia komputerowa jest bezbolesna i w zależności od tego, jak duży fragment ciała poddaje się badaniu, trwa od kilku minut do pół godziny.

Tomografia z kontrastem - możliwe działania niepożądane

Jeśli nie podano środka cieniującego, pacjent praktycznie natychmiast po zakończeniu procedury może wrócić do codziennych czynności: jeść, pracować, prowadzić auto - chyba że zastosowano narkozę lub środki uspokajające, które na pewien czas zaburzają koncentrację i refleks.

Po tomografii z kontrastem należy jednak pozostać na terenie placówki medycznej jeszcze przez co najmniej 30 minut, aby upewnić się, że nie występują żadne efekty niepożądane (dopiero po tym czasie usuwany jest wenflon). Zaliczają się do nich zaś:

• reakcje alergiczne - opuchlizna, swędzenie, wysypka, pokrzywka, a nawet wstrząs anafilaktyczny,
• spadek ciśnienia, osłabienie, zawroty głowy,
• nudności, wymioty,
• atak paniki, duszność, kołatanie serca.

Objawy te mogą pojawić się już w trakcie badania, co natychmiast należy zgłosić przez interkom nadzorującej je osobie. Zazwyczaj jednak pacjent po podaniu kontrastu odczuwa najwyżej niestanowiące powodu do niepokoju ciepło i metaliczny smak w ustach, a po badaniu pije duże ilości wody, aby jak najszybciej wypłukać kontrast z organizmu. Kobiety karmiące piersią przez kolejną dobę nie powinny karmić, a ściągnięty w tym czasie pokarm należy wylać.

Uwaga: bardzo rzadkim powikłaniem zastosowania środka cieniującego jest tzw. nefropatia pokontrastowa, czyli chemiczne uszkodzenie nerek. Może wystąpić nawet u zdrowych osób, jednak czynnikami ryzyka są przede wszystkim stwierdzone wcześniej problemy z nerkami, niedobór białek krwi, podeszły wiek i cukrzyca.

Ile kosztuje tomografia komputerowa i gdzie można ją wykonać

Mimo pewnej liczby przeciwwskazań tudzież ryzyka wystąpienia skutków ubocznych tomografia komputerowa jest dość popularnym badaniem diagnostycznym. Potrzebnym do jej wykonania sprzętem dysponuje całkiem duża liczba placówek. Ich adresy z podziałem na poszczególne miejscowości znajdziesz na stronie Tomografia komputerowa. Można tam też od razu zarezerwować termin badania, jak również porównać ceny, które zaczynają się w okolicach 130 zł w przypadku np. tomografii nadgarstka czy stopy. Im większy obszar ma zostać poddany badaniu, tym jest ono droższe. Za wspomniany „trauma scan” obejmujący głowę, klatkę piersiową, brzuch i miednicę trzeba zapłacić średnio ok. 1000 zł. Koszt tomografii komputerowej zawsze rośnie też dodatkowo, jeśli podany ma być kontrast.

Wyniki tomografii

Czas oczekiwania na wyniki także może być różny w różnych placówkach. Zdjęcia (zapisane zwykle na płycie CD) oraz ich opis są do odbioru z reguły po kilku dniach od badania. Lekarz ma do nich oczywiście dostęp znacznie szybciej, jeśli tomografię przeprowadzono w ramach hospitalizacji, a nie ambulatoryjnie. W tym drugim przypadku interpretacji wyników również natomiast powinien dokonać specjalista, posiłkując się swoją wiedzą, doświadczeniem i istniejącą dokumentacją medyczną konkretnego pacjenta.

Przeczytaj: Tomografia komputerowa prywatnie – ile kosztuje i gdzie można ją wykonać?